विविधतेत एकता – राष्ट्रनिर्माणातील संस्कृती, कला आणि परंपरा
भारताच्या राष्ट्रजीवनाचा पाया हा विविधतेत एकतेच्या विचारावर उभा आहे. शेकडो भाषा, अनेक धर्म, असंख्य संस्कार आणि परंपरा असूनही “आपण भारतीय” ही सामूहिक ओळख प्रत्येकाच्या मनामनात घट्ट रुजलेली आहे. ही एकता केवळ कायद्याने निर्माण झालेली नाही, तर ती आपल्या संस्कृतीतून, कलांमधून आणि सामाजिक परंपरांमधून सतत नव्याने घडत असते.
भारतीय संस्कृती म्हणजे अनेक रंगांची वीण. उत्तर ते दक्षिण, पूर्व ते पश्चिम—प्रत्येक प्रांताचा स्वतःचा ठसा असला तरी त्यात एक सुसंवादी सूर आहे. तो सूर म्हणजे परस्पर आदर, सहिष्णुता आणि सामायिक उत्सवभावना. दिवाळी असो वा ईद, पोंगल असो वा बैसाखी—प्रत्येक सण आपल्याला एकत्र आणतो, समाजात सौहार्दाचे बीज पेरतो.
या सांस्कृतिक एकतेच्या प्रवासात महिलांची भूमिका अत्यंत मोलाची आहे. घरगुती परंपरा, लोककथा, सण-उत्सव यांमधून त्या संस्कृतीचा आत्मा जपतात. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे समाजातील एकात्मता फक्त सणापुरती न राहता, ती दैनंदिन व्यवहाराचा भाग बनते.
कला आणि संगीत हे या राष्ट्रनिर्माणाचे संवेदनशील साधन आहेत. नृत्य, नाट्य, लोकसंगीत, चित्रकला — या अभिव्यक्ती लोकांना प्रादेशिक सीमांपलीकडे जोडतात आणि “एक भारत, श्रेष्ठ भारत” ही भावना दृढ करतात. या माध्यमांतून नागरिकांना आपले वेगळेपण साजरे करतानाच सामूहिक ओळख निर्माण करण्याची प्रेरणा मिळते.
संस्कृती समाजाला भावनिक एकता देत असते, तर संस्था आणि शासन तिच्या सुरक्षिततेचा चौकट उभारतात. दोन्हींच्या सहकार्यानेच राष्ट्रनिर्माणाची प्रक्रिया सर्वसमावेशक बनते.
आजच्या जागतिकीकरणाच्या युगातही भारत आपली सांस्कृतिक ओळख जपत पुढे जात आहे, हे आपल्या सुसंस्कृत समाजाचे लक्षण आहे. विविधतेचा आदर आणि एकतेचा अभिमान—यांच्यातच भारतीयत्वाचे खरे सामर्थ्य दडलेले आहे.
